Potrzebowałem piętnastu sekund od przeczytania newsa o „szalonym kierowcy”, który 19 lipca wjechał samochodem na sopocki deptak i zaczął polować na ludzi, żeby się przestraszyć. Nie o kierowcę, czy jego ofiary, bo czytałem dzień później, kiedy wszystko było dawno pozamiatane i moje obawy byłyby nader mało pożyteczne. O sposób postrzegania przez generała publicznego, a w szczególności Polaków, osób chorych psychicznie.

Modląc się po cichu do swych bogów oczekiwałem na werdykt, jaką chorobą tłumaczyć się będzie Michał L. i jego prawnik. Nazwy choroby nie podano, na podstawie mało dokładnych danych gazeta.pl obstawia schizofrenię. Opis prawniczki L. brzmi tak:

Mój klient cierpi na jedną z cięższych chorób o charakterze psychicznym, na którą składa się grupa zaburzeń i urojeń, przez co traci się kontakt z rzeczywistością. W trakcie popełniania czynu prawdopodobnie był przekonany, że jego myślami kieruje siła wyższa i musi postępować zgodnie z jej wolą.

No więęęęc może to była schizofrenia, a może to była dwubiegunówka w fazie manii, a może paprotka doniczkowa, w odróżnieniu od Katarzyny Włodkowskiej z portalu gazeta.pl nie jestem psychiatrą i nie podjąłbym się orzekać na podstawie dwóch zdań wypowiedzianych przez prawniczkę, która po pierwsze mogła sama nie do końca zrozumieć o co chodzi, a po drugie nie jest w jej interesie ujawnianie wszystkich danych, a zwłaszcza tych mogących Michałowi L. zaszkodzić. Ale w ogóle nie o to chodzi. Chodzi o komentarze czytelników, do których chciałbym się odnieść — rzecz jasna nie do tych z cyklu „mamusia sędzia” oraz „ujdzie gnojowi na sucho”, tylko do tych, które ujawniają brak informacji albo niezrozumienie natury rzeczy.

Skąd u niepoczytalnego prawo jazdy?

Niepoczytalność rozumiana jako termin prawniczy nie ma żadnego związku z prawem jazdy. Chociażby dlatego, że niepoczytalność może występować „w chwili zdarzenia”, a nie przez cały czas, a nie przydzielimy przecież każdemu choremu psychiatry-policjanta, badającego go na bieżąco i odbierającego, tudzież oddającego prawo jazdy.

Istnieją dwa powody, dla których chorzy psychicznie mogliby nie posiadać prawa jazdy, tymi powodami są: a) konkretne choroby oraz b) konkretne leki. Osobiście brałem lek o nazwie Seroquel, pod wpływem którego miałem w pierwszych tygodniach problemy z ustaniem na nogach. Zdecydowanie nie podjąłbym się prowadzenia samochodu, ba, wózka dziecięcego pod wpływem Seroquelu. Ale efekt uboczny, jakim jest przemożna senność z czasem maleje. Kiedy senność jest wystarczająco mało problematyczna, żeby pozwolić na prowadzenie? Niech odpowie na to każda zdrowa psychicznie osoba, która kiedyś nie dospała, po czym siadła za kółkiem i pojechała do pracy.

Czy choroba L. była sama w sobie przeciwwskazaniem do posiadania prawa jazdy? Odpowiedź brzmi: a skąd ja mam to wiedzieć? „Grupa zaburzeń i urojeń” mogła występować non-stop 24 godziny na dobę, a mogła się pojawiać raz w roku na dwie godziny. Co więcej, to mógł być pierwszy tego typu epizod, mimo wcześniejszej diagnozy L. Odbieranie prawa jazdy tylko dlatego, że ktoś mógłby kiedyś zrobić z nim coś głupiego oznacza właściwie nic innego, niż odebranie prawa jazdy wszystkim, bo każdy może teoretycznie nie dospać, wypić, wziąć dragi, zachorować psychicznie, etc. I proszę mi bez argumentu „ale ja nic takiego nie robię, a L. owszem!” bo on do tej pory też tego nie robił.

Wiele osób przekazywało sobie również internetowe, bardzo dobre CV Michała L., specjalisty od HR, oraz fragment nagrania z targów pracy, które w grudniu 2012 r. zamieszczono w portalu YouTube. „I co, nagle mu tak odbiło?” – ironizują komentujący.

Być może.

Wiem, że to dosyć enigmatyczna odpowiedź, ale niestety lepszej nie mam. Na podstawie swojej dwubiegunówki mogę powiedzieć, że manii da się nie zauważyć — przypominam, że chory ogląda sytuację poniekąd od środka. Jeśli mamy w domu telewizor, który wyświetla wyłącznie kolor zielony i nigdy nie wychodzimy na zewnątrz, łatwo ulec złudzeniu, że świat rzeczywiście składa się z odcieni zieleni i zignorować natrętne sygnały (np. pomarańczowy garnek w naszej kuchni) że jest inaczej.

Psychoza nie anonsuje się grzecznym pukaniem i zawiadomieniem „dzię dobry, psychoza jestem, będę panu od jutra od dwunastej psuć odbiór na łączach”. Czasami pojawia się powolutku, kroczek po kroczku zagarniając rzeczywistość prawdziwą i przekształcając ją w rzeczywistość alternatywną. Czasami można się obudzić i odkryć, że mamy w domu olbrzymie, mówiące pająki, za oknami czai się CIA, a winni wszystkiemu są ludzie na molo i trzeba ich zabić, aby Bóg wybaczył nam nasze grzechy. Jestem wielkim szczęściarzem: moje wizje są sympatyczne, nigdy nie zachęcały mnie do krzywdzenia siebie ani innych, poza tym nie posiadam samochodu. Odczytywanie stanu psychicznego według wpisów w CV pod względem skuteczności znajduje się zaraz za wróżeniem z fusów.

Cwaniacy potrafią znakomicie symulować chorobę psychiczną. Dopiero długotrwała obserwacja pozwala stwierdzić, chociaż i tak nie będzie to jednoznaczne, bo nie ma oparcia w badaniach i analizach fizykalnych. Ci biegli to jacyś geniusze.

Pozwolę sobie nieśmiało zwrócić uwagę na niezbity dowód, że Michał L. jest chory psychicznie: nie będąc pod wpływem narkotyków ani alkoholu wjechał samochodem na deptak i rozjeżdżał ludzi. Specjaliści od HR, będący w pełni zdrowia umysłowego tak się nie zachowują. Mógłbym sobie wyobrazić takie zachowanie w wypadku wyjątkowo, ale to wyjątkowo rozpuszczonego piętnastolatka, który założył się z kolegami. U Michała L. diagnozuję chorobę psychiczną (choć nie wiem jaką!) i nie muszę go nawet widzieć.

Przypominam też, że biegli uzyskali dostęp do historii choroby L. Zestawienie tych dwóch rzeczy nie powinno zająć zbyt wiele czasu — jeśli dotychczasowe leczenie było prowadzone i dokumentowane we właściwy sposób.

Jeżeli przyjmował leki i jego stan był dobry, ale mając świadomość (a to wynika z artykułu) swojej choroby odstawił samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem leki, bo mu sie wydawało, że jest dobrze, to powinien odpowiadać jak osoba poczytalna. Ale tutaj potrzebna jest zmiana w prawie. W mojej ocenie, to świadome ryzyko, jakie podjął.

Tutaj komentator(ka) popełnia wyjątkowo rażący błąd logiczny, mianowicie zakłada, że osoba chora psychicznie jest zdrowa psychicznie.

Przede wszystkim sam fakt, że choremu wydaje się, że czuje się dobrze, nie oznacza, że jego stan rzeczywiście jest dobry. Chory może się upierać, że czuje się doskonale, bo głos Billa Gatesa w jego głowie mówi mu, żeby to powiedział lekarzom i rodzinie. Chory może być w stanie równowagi psychicznej, ale mieć całą plejadę efektów ubocznych — a zwracam uwagę, że efekty uboczne leków psychiatrycznych to np. wzrost wagi (u mnie 30 kg), depresja (paradoksalnie), problemy z widzeniem, trzęsące się ręce, spanie 16 godzin na dobę, brak snu, ciągła biegunka, ciągłe mdłości, impotencja, wzrost lub spadek ciśnienia, łysienie, problemy z koordynacją ruchową… Osobie, która gotowa jest tak prędko ferować wyroki polecam, żeby zaraziła się norowirusem, ubrała w grube palto po babci, ogoliła włosy, przestała spać przez kilka nocy, a potem udała się na przejażdżkę rollercoasterem, zobaczymy, czy dalej będzie taka chętna rozmawiać o odstawieniu leków bez konsultacji z lekarzem.

Problem, którego nie posiadam, ale znam wiele osób, które go ma to obawa, że do końca życia będziemy na lekach. Ja wiem na pewno, że do końca życia będę na lekach i w ogóle mi to nie przeszkadza, ale ja ogólnie jestem nietypowy. Bardziej — niestety — typową postawą jest odstawianie leków, gdy pacjent poczuje się dobrze, bo „przecież już nic mi nie jest i przestańcie mi wmawiać jakieś choroby”. Dotyczy to nie tylko osób chorych psychicznie, moja świętej pamięci babcia robiła tak z lekami na wątrobę. Jednak — dajmy na to — dwubiegunowiec w stanie hipomanii nie myśli racjonalnie i jego proces myślowy nie brzmi „co prawda powinienem brać leki, ale mi się nie chce, więc je odstawię”, tylko na przykład „nie muszę brać leków, syn Boga nie potrzebuje żadnych piguł”. Albo „nie zesłano mnie na Ziemię, żebym miał biegunkę”. Nie możemy założyć, że było to „świadome ryzyko”, bo nie możemy ustalić, jak bardzo było świadome.

Na koniec chciałbym dodać, że choroby psychiczne są bardzo złożonymi i trudnymi w leczeniu zaburzeniami. Dwóch chorych na to samo potrafi prezentować dwa niemal zupełnie różne zestawy objawów, zupełnie różnie reagować na leki i terapię, różnie reagować na stres, niedospanie, nawet dietę. Podążanie drogą „odbierajmy prawo jazdy wszystkim chorym psychicznie” pozostawmy może Związkowi Radzieckiemu. Czy wydarzeniom z 19 lipca można było zapobiec — tego nie wiem. Wiem, że dobrze byłoby skupić się na pomocy ofiarom tych wydarzeń — z których jedną, być może, jest sam Michał L.

Zdjęcie: Jurek Bartkowski. Disclaimer: autor tekstu nie jest psychiatrą, ani psychologiem.